De onmiskenbare rol van de natuur in modern speelbeleid

Spelen lijkt vanzelfsprekend en plezierig, maar het is tevens cruciaal voor de algehele ontwikkeling van het lichaam en de geest. In onze maatschappij staat spelen echter steeds meer onder druk. Het moet concurreren met mobiele telefoons, videogames en andere activiteiten. Bovendien zijn de straten, traditioneel de belangrijkste plekken voor kinderen om vrij te spelen en de wereld te ontdekken, tegenwoordig overvol met stilstaand en rijdend verkeer. De vraag rijst: waar en wanneer kunnen kinderen nog spelen, en hoe kan de gemeente spelen weer aantrekkelijk maken?

Het belang van een spelende kindertijd

In de natuur zien we dat dieren die in groepen leven, een spelende kindertijd hebben. Hoe ingewikkelder de sociale opbouw van de samenleving, hoe langer deze speeltijd duurt en hoe complexer de spelvormen worden. Mensen hebben daardoor de langste kindertijd van alle dieren. Het spelen geeft de kinderen een mogelijkheid om situaties na te bootsen, de wereld te ontdekken en er proefondervindelijk achter te komen of iets werkt of niet, juist ook in sociale zin. Het open spel is hierin essentieel.

Natuur stimuleert vrij spel

Natuurlijke omgevingen zijn bij uitstek gebieden waar dit vrije spel makkelijk plaats kan vinden. De natuur heeft een kalmerend effect op ons: we worden creatiever, gelukkiger en kunnen ons beter concentreren in groene gebieden. Onderzoek heeft ook aangetoond dat de natuur ons socialer maakt.

Natuur nodigt uit om ons hele lichaam te bewegen en prikkelt onze zintuigen, waardoor deze zich ontwikkelen. Dit zijn vaardigheden die we niet verwerven in klaslokalen of achter computerschermen. Juist de sensorische aspecten die bijdragen aan de fysieke ontwikkeling en de sociale interactie, worden gestimuleerd door natuurlijke omgevingen. Hierbij gaat het niet om speeltoestellen, maar om speelaanleidingen die de ontwikkeling bevorderen en multifunctioneel kunnen worden ingezet.

Het spelen neemt af

Tegenwoordig spelen kinderen niet alleen minder buiten (volgens onderzoek van Jantje Beton speelt 15% van de kinderen nooit buiten, en uit een Belgisch vervolgonderzoek blijkt een afname van maar liefst 50% in het aantal spelende kinderen in dichtbebouwde wijken tussen 1983 en 2008**), maar ze spelen ook nog weinig in natuurlijke gebieden. Hierdoor leren kinderen eigenlijk niet meer met een onbevangen blik naar de natuur te kijken, zich te verwonderen, verbazen over de planten en dieren waar wij onze planeet mee delen.

Uit onderzoek komt naar voren dat mensen die in hun kindertijd met natuur in aanraking zijn gekomen later meer affiniteit met de natuurlijke wereld hebben en meer geneigd zijn deze natuurlijke wereld te beschermen. Ook dit is, met de huidige wereldproblematiek, zeker iets om mee te nemen.

Modern speelbeleid

Met dit in gedachten, hoe zou modern spelbeleid eruit moeten zien? We moeten er veel meer naartoe dat we de hele openbare ruimte speelbaarder gaan inrichten. Het avontuur begint bij de voordeur. Kleine kinderen gaan via hun eigen voortuin langzaam de straat in om de buurt en de buurtkinderen te ontdekken. Naarmate ze ouder worden, wordt ook deze afstand groter.

Binnen buurten zijn veilig speelbare straten daarom belangrijk. Straten waar ze elkaar echt kunnen ontmoeten en hun eigen netwerk kunnen opbouwen. Bekijk het ontwerp van de straat door de ogen van een kind. Moeten er paaltjes worden gezet? Misschien dan liever het ronde paaltje dan het puntige paaltje zodat er ook kan worden bokje gesprongen.

Buurtparkjes

Daarnaast is het belangrijk voor kinderen om kleine speel- en ontmoetingsparkjes in de buurt te hebben. Ook schoolpleinen kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Een divers ingericht groen buurtparkje dat zowel biodiversiteit, klimaatadaptatie als spel en ontmoeting faciliteert geeft een veelzijdig ruimtegebruik, waardoor het gebied ook zijn meerwaarde behoudt op het moment dat de wijk vergrijst.

Het is tevens een koele plek in de stad waar iedereen van het groen kan genieten. Bij het inpassen van de speelaanleidingen is het belangrijk onderscheid te maken in de wensen van jongens en meiden. Zij gebruiken parkjes op een andere manier. Waarbij meiden meer zoeken naar schommels, avontuurlijke obstakels en natuurlijke paden en jongens meer sportobjecten en veldjes willen zien.

Geef kinderen de straat terug

De leefbare, gezonde stad begint bij het kind. Laten we kinderen de straat teruggeven, zodat ze de wereld om hen heen kunnen ontdekken, vrij kunnen spelen en hun grenzen leren kennen. Laten we kinderen groene straten, groene schoolpleinen en parken teruggeven, zodat ze de natuur opnieuw kunnen ontdekken en waarderen, en vrij spel de ruimte krijgt om tot bloei te komen.

Wilt u de waarde van natuur in ander speelbeleid verder verkennen en kijken hoe dit in jouw gemeente geïmplementeerd kan worden? Neem contact op met Lieke Willems.

Dit artikel werd geschreven door Lieke Willems.

*“Biophilic design promotes positive interactions between people and nature that encourage an expanded sense of relationship and responsibility for the human and natural communities” – Stephen Kellert, the ‘Godfather of Biophilic Design)

**Het laatste kind op straat – het belang van vrij spelen