Lessen uit Ljubljana

Onlangs gingen we op studiereis naar de Sloveense hoofdstad Ljubljana. We spraken daar met vertegenwoordigers van het nationale instituut voor ruimtelijke planning over participatie en wat voor onderzoeksprojecten zij draaiden. Irena Ostojić van de gemeente liet ons meer zien over het digitale bestemmingsplan waarin groennormen zijn opgenomen voor nieuwbouwontwikkelingen, terwijl IPOP ons meenam naar de socialistische buitenwijken die groener, aangenamer en populairder bleken dan de hoogbouw die in rap tempo wordt gebouwd. Hieronder delen we de 8 belangrijkste lessen en ludieke inzichten.

Les #1: Een digitaal bestemmingsplan met groennormen

Ljubljana beschikt over een digitaal bestemmingsplan, waaraan verschillende opgavekaarten aangekoppeld zijn voor onder meer beschermd erfgoed en overstromingsgevaar. In dit bestemmingsplan zijn ook groennormen opgenomen die voorschrijven hoeveel oppervlak groen en hoeveel bomen er toegevoegd dienen te worden per vierkante meter nieuwbouw. De werkelijkheid lijkt overigens weerbarstiger en het resultaat van de groennormen is in de praktijk niet altijd zichtbaar.

Les #2: De burgemeester beslist

Het centrum van Ljubljana is zo goed als autovrij en dit is in grote mate te danken aan de burgemeester, maar vooral ook de onderburgemeester die de afgelopen vijftien jaar hun visie hebben weten te verwezenlijken. In hun ambities lieten zij zich niet kennen door de aanvankelijke weerstand vanuit de bevolking. De keerzijde van deze gemeentelijke voortrekkersrol is dat participatie tot dusver het ondergeschoven kindje is.

Les #3: Door de Onderhoudswet worden kansen gemist

Inspraak vanuit inwoners over de inrichting van de openbare ruimte is nog steeds geen vanzelfsprekendheid. Door gebruik te maken van een Onderhoudswet en herinrichting van de openbare ruimte onder beheer te scharen kan participatie volledig omzeild worden. Ondanks gemeentelijke ambities laat op die manier ook klimaatadaptatie bij herinrichting van de openbare ruimte daardoor nog wel eens te wensen over.

Les #4: De gevolgen van toerisme

Een van de gemeentelijke ambities was om met een aantrekkelijk en bewandelbaar centrum een impuls te geven aan het toerisme. De binnenstad is daardoor een prettige plek geworden om te verblijven, maar vooral voor toeristen – wiens aantallen de laatste jaren sterk zijn gestegen. Inwoners van Ljubljana merken daardoor vooral de consequenties van gentrificatie als gevolg van het toegenomen toerisme: stijgende huizen- en huurprijzen door AirBnB’s en winkels en horeca die niet bedoeld zijn voor de lokale bevolking.

Les #5: Een openbare ruimte met duizenden eigenaren

Met uitzondering van het centrum is Ljubljana nog steeds een auto-georiënteerde stad. Hoewel er vanuit de gemeente de wens is om ook de buitenwijken aan te pakken, is herinrichting van de openbare ruimte daar een complexe uitdaging omdat de eigendomsrechten versnipperd zijn. De ruimte is publiek toegankelijk, maar na grootschalige privatiseringen in de jaren 1990 is deze in particulier bezit gekomen waardoor de gemeente er geen zeggenschap over heeft.

Les #6: De weg van de minste weerstand

Het centrum van Ljubljana is – al dan niet opzettelijk – een  grote shared space waar voetgangers en fietsers gebruik maken van dezelfde straten. In theorie zijn de straten breed genoeg om lopend en fietsend verkeer te accommoderen. Desalniettemin verkiezen fietsers de egale stoeptegels boven de onregelmatige kinderkopjes, waardoor al het verkeer zich op een straathelft begeeft.

Les #7: Bepalende factor

De stoepranden zijn rijkelijk gedecoreerd met paaltjes in verschillende vormen en maten om foutparkeren in de binnenstad te voorkomen. Helaas is een obstakel voor een auto vaak ook een obstakel voor een fiets.

Les #8: Tijd heelt alle wonden

Het vergt normaal best wat inspanningen om inwoners te laten wennen aan het idee van een autovrij centrum. In Ljubljana hadden ze daar een creatieve oplossing voor; ze smeerden het onderhoud aan de riolering over een aantal maanden uit. Doordat de weg al die tijd was afgesloten, wenden inwoners aan de nieuwe situatie en begonnen ze het idee van een autovrije binnenstad te waarderen.