Participatie in de openbare ruimte; terug van weggeweest

De belangstelling voor participatie was zo’n tien jaar geleden groot. Veel gemeenten stimuleerden zelf- en medebeheer van inwoners in de openbare ruimte. Door onder andere de economische teruggang was er de afgelopen jaren veel minder aandacht voor participatie. Bij veel gemeenten leek er zelfs ‘participatiemoeheid’ te ontstaan. Maar met de Omgevingswet als aanjager komt participatie nu weer op de kaart bij veel gemeenten. Dit vraagt echter ook om een vernieuwde visie en aanpak van participatie, aansluitend bij de opgaven en wensen van deze tijd.

Drie grote opgaven voor openbare ruimte

Participatie speelt tegenwoordig eigenlijk in op drie grote opgaven;

1. de vervanginsgolf stelt ons voor een grote technische opgave waarbij veel openbare ruimte moet worden vervangen;
2. er zijn tal van maatschappelijke opgaven zoals klimaatadaptatie en hittestressreductie;
3. en als laatste is er vanuit inwoners een sterke wens om bij te dragen aan hun directe omgeving.

Samengepakt biedt dit enorme kansen voor participatie, tenminste als het in goede banen worden geleidt. Benieuwd hoe je dat goed doet? Lees dan snel verder!

De waarde, noodzaak en verplichting van participatie in de openbare ruimte

Het inrichten en beheren van de openbare ruimte is een prachtig vak. Samen maken we namelijk de leefomgeving waar mensen zich elke dag in verplaatsen, ontspannen en elkaar ontmoeten. Uiteindelijk ontwerpen en beheren we de openbare ruimte voor hen; de gebruikers van deze publieke ruimte. Het mooiste is het dan ook als je kan aansluiten bij wensen vanuit inwoners.

Vanzelfsprekend is het belangrijk dat de gemeente het algemeen belang in acht neemt en zo zorgt dat alle belangen, voor nu en in de toekomst, gewaarborgd zijn. Dit kan echter goed aangevuld worden door kennis, ervaring, ‘handjes’ en wensen vanuit inwoners. Want participatie is meer dan alleen ‘je hersens gebruiken’.

Zo kan een boom of parkje wél heel belangrijk zijn in de beleving van inwoners wat naar voren kan komen in een bewonersschouw. Of wil de gemeente vergroenen: hiervoor is draagvlak nodig en is het zelfs essentieel dat ook particuliere tuinen vergroend worden. Participatie is in zulke gevallen zelfs noodzakelijk om de ambities te realiseren.

Participatie draagt zo bij aan een verbeterde openbare ruimte, of het nou over beleid, beheer of concrete projecten gaat; de input van inwoners kan altijd meegenomen worden. Met de komst van de Omgevingswet is het in bijna alle gevallen een onderdeel van de afweging.

De minimale participatie-eis voor de openbare ruimte

Maar nog al te vaak wordt ingezet op de minimale eis van participatie. Wat wij vaak zien, is dat bij het opstellen van beleidsplannen participatie gelijkstaat aan informeren of raadplegen. Wij dagen iedereen uit om juist een stap verder te zetten en zo je plan te verbeteren met meer tevreden inwoners. Hoe je dat kan doen? Lees dan verder!

Waarom de participatieladder een vertekend beeld geeft van participatie in de openbare ruimte

Traditioneel wordt participatie aangevlogen aan de hand van een ladder: de welbekende participatieladder die bestaat uit informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren en (mee)beslissen. Deze ladder geeft echter maar in zeer beperkte mate weer wat participatie zou kunnen zijn. Daarom ontwikkelde PLANTERRA de menukaart ‘Samenwerken aan de openbare ruimte’ waarin de traditionele participatieladder slechts één kolom vormt. Door op deze manier naar participatie te kijken, zie je de tal van mogelijkheden die ingezet kunnen worden om de samenwerking met inwoners vorm te geven.

Het uitgangspunt is dat iedereen bijdraagt op basis van zijn/haar eigen kennis, vaardigheden en interesses. De vijf hoofdvormen (meeweten, meebeoordelen, meedenken, meedoen en meebetalen) vormen de basis van de menukaart. Deze hoofdvormen zijn gelijkwaardig; meedenken is niet beter dan zelf de hand uit de mouwen te steken.

De vijf hoofdvormen omvatten wel verschillende intensiteiten, afhankelijk van wat je ambities zijn op het gebied van participatie. Met de menukaart wordt ook meteen duidelijk dat participatie in veel verschillende soorten projecten kan worden toegepast. Zo kan er periodiek worden geschouwd wat kan dienen als input voor beheerplannen, kunnen inwoners een deel van het beheer in eigen hand nemen door middel van adoptie of kan er een financiële bijdrage worden geleverd vanuit een ondernemersvereniging. Dit is een enorme verbreding van de mogelijkheden van participatie in de openbare ruimte. Zo kan iedereen binnen zijn eigen kunnen en middelen bijdragen aan een betere openbare ruimte.

Afbakenen en integreren

Dit betekent niet dat inwoners maar alles wat ze zelf graag willen, mogen doen. Keer op keer blijkt dat duidelijke kaders zowel voor de gemeente als voor inwoners van groot belang zijn. Op deze manier ontstaat er rust rondom het proces en kan de focus komen op de inhoud, waarmee onder andere teleurstelling bij inwoners wordt voorkomen.

Belangrijk hierin is ook dat vooraf duidelijk is wanneer en waarover inwoners kunnen participeren. Een standaard aanpak voor veelvoorkomende initiatieven of een vaste procedure die doorlopen wordt kunnen hier houvast aan geven. Of het duidelijk vastleggen of de gemeente actief uitnodigt en hoe de gemeente bewonersinitiatieven ondersteunt; kortom de houding van de gemeente ten aanzien van participatie. Dit vastleggen maakt participatie van last tot een waardevolle tool.

Participatie: van last naar waardevolle toevoeging

Participatie. Het aanhangsel van veel projecten waar niet zelden met weerstand door beheerders mee om wordt gegaan. En dat is ook niet vreemd, want er is nóg een perspectief waar je rekening mee moet houden. Neem een renovatie van een weg. Vaak gehoorde bezwaren: het kost veel tijd, komen met wensen waar geen geld voor is en mensen zijn het onderling niet eens. Maar met de juiste tools is het juist een verrijking voor elk plan en project.

Maak participatie daarom onderdeel van je project in plaats van dat losstaande ding. Integreer participatie bijvoorbeeld in je groenbeheer door duidelijke spelregels voor zelfbeheer of laat inwoners, binnen duidelijke kaders, meedenken (en mogelijk onderhouden) bij een herinrichting. Onze belangrijkste les daarin: zorg ervoor dat je participatie vanaf het begin meeneemt en duidelijk afbakent en wees vervolgens gedurende het project flexibel. Zo kan participatie voor elke partij in de openbare ruimte een verrijking worden!

Wat wij aanbieden op het gebied van participatie

• Handreiking Participatie: In een handreiking worden visie, ambities en spelregels vastgelegd. Op deze manier is voor iedereen duidelijk hoe aan participatie vorm gegeven wordt. De spelregels gaan in op veel voorkomende initiatieven, om zo snel en consequent als gemeente te kunnen reageren op inwoners-verzoeken.
• Participatieaanpak én uitvoering: Ben je binnen een project of als onderdeel van nieuw beleid opzoek naar de invulling van participatie? PLANTERRA heeft jarenlange ervaring met creatieve werkvormen om een brede doelgroep te betrekken. We verzorgen o.a. straatgesprekken, beleving enquêtes, ondernemers aanpakken en bewoners-schouwen.
• Toolbox Vergroenen: Op zoek naar hoe je een versteende plek in de stad kunt vergroenen? Ga met behulp van de Toolbox Vergroenen samen met inwoners, ondernemers en belanghebbende aan de slag om de beste oplossing voor deze plek te vinden. Aan de hand van lenzen, aandachtspunten en inspiratie-voorbeelden vergroen je samen de stad!
• MijnWijkPlan: Via ons digitale participatie platform kunnen inwoners ideeën aandragen, buren enthousiasmeren en afstemmen met de gemeente. Op een interactieve kaart is goed te zien waar initiatieven plaatsvinden. Daarnaast is het een communicatie-middel tussen inwoners en de gemeente.
• Inspiratiesessie: Wil je als gemeente graag aan de slag met participatie maar weet je niet waar te beginnen of krijg je je team niet mee? Wij komen graag een inspiratiesessie geven over de mogelijkheden van participatie en wat er in het land gebeurt op dit vlak! Het liefst maken hier een interactieve sessie van zodat iedereen geactiveerd wordt om mee te doen.

Zit u met een ander vraagstuk over participatie die niet aansluit bij een van deze opties? Wij hebben vele maatwerk-projecten uitgevoerd en kunnen dit ook voor uw gemeente doen. Neem daarover vrijblijvend contact met ons op.

Meer weten over hoe wij participatie en bewonersonderzoek toepassen binnen onze projecten? Of zit je met een vraag omtrent participatie? Wij denken graag met je mee! Neem contact op met onze adviseur participatie Meinrad van der Scheer.