Een aanpak voor gedragsbeïnvloeding met het Gedragswiel Openbare Ruimte

PLANTERRA heeft het Gedragswiel Openbare Ruimte ontwikkeld. Deze tool biedt inzicht in de opties die gemeenten hebben om gedrag te beïnvloeden. Het wiel biedt inspiratie en houvast voor beleidsmakers, ontwerpers en beheerders bij het ontwikkelen van een integrale en strategische aanpak voor gedragsbeïnvloeding.

Wat te doen als het maar niet lukt om oplossingen te vinden voor overlast van jongeren, zwerfafval, crimineel gedrag of verkeersovertredingen? Of als bewoners geen bijdrage willen leveren in hun buurt? Wij constateren dat gedragsbeïnvloeding vaak op projectbasis wordt toegepast door gemeenten. Meestal zonder analyse vooraf. Toch zijn er tal van psychologen en ontwerpers die heel specifieke vraagstukken uitwerken en daarmee gewenster gedrag weten te bereiken. Het Gedragswiel levert een extra bijdrage aan die deskundigen, zet een stap terug van de waan van de dag en is erop gericht om met samenhangend beleid het beheer van de openbare ruimte te bereiken.

Hoe werkt het?

Het Gedragswiel is toe te passen op thema’s als duurzaam gedrag, verkeersgedrag, criminaliteitspreventie, gezond gedrag, schoon gedrag en bijvoorbeeld participatietrajecten. In het kort zijn er altijd drie momenten om gedrag van mensen met specifieke interventies te beïnvloeden.

1. Voordat: Gericht op het beïnvloeden van psychologische factoren die het gedrag sturen (overtuigingen, normen, etc.);
2. Tijdens: Gericht op fysieke en sociale factoren in de omgeving die het gedrag in de situatie beïnvloeden;
3. Nadat: Gericht op reactieve factoren die het gedrag achteraf kunnen bijsturen (maar waar mensen ook al op kunnen anticiperen van tevoren). Dit is de mogelijkheid voor directe beïnvloeding.

De kern

De kern van het Gedragswiel verwijst naar psychologische inzichten in gedrag, intenties, normen, waarden, overtuigingen, leefstijlen, e.d. In de middelste ring van het Gedragswiel staan categorieën voor mogelijke interventies die je kunt toepassen. In de buitenste ring worden voorbeelden van deze interventies genoemd. De buitenste ring is logischerwijs niet compleet, aangezien de mogelijke interventies talrijk zijn en per project zullen verschillen.

Gedragswiel toegepast

De gemeente Den Haag paste het gedragswiel toe om haar projecten voor Participatie op Schoon te evalueren. Met behulp van het wiel analyseerde de gemeente hoe de aanpak voor de Opruimdagen te versterken. De conclusie was dat een plan van aanpak nodig was, waarin heldere doelstellingen, doelgroepen, het normgedrag en specifieke kansen voor gedragsbeïnvloeding werden opgenomen.

Vervolgens is een aantal concrete acties bedacht, zoals het betrekken van bewoners en buurtnetwerken bij de aankondiging van de Opruimdagen, het betrekken van adoptanten van ondergrondse containers om een voorbeeld te stellen en het organiseren van zwerfvuilactiviteiten tijdens de dagen. De volgende stap is het opnieuw evalueren van de Opruimdagen, die in oktober plaatsvinden.

Als je het normgedrag kernachtig weet te verwoorden, dan helpt dat bij het bepalen van de juiste mix van instrumenten. Pas niet per se alle tools toe, maar maak gerichte keuzes. Evalueer het resultaat in een cyclus (plan, do, check, act).

Het wiel is geen inleiding in de psychologie. Het biedt handvatten om meer mogelijkheden te overzien als je beleid gaat maken en een samenhangende aanpak wilt. Op het moment dat verdieping van inzichten gewenst is, is het raadzaam een adviseur daarbij te betrekken.